Thursday 3 August 2017

- जे वापरणार त्यांचं मत घ्या नं!

 व्हीलचेअरवरून गुजगोष्टी
अनेक ठिकाणी शक्य तिथं पाय-यांच्या शेजारी किंवा पाय-यांऐवजी रॅम्प्स असतात. पाहिलेत नं तुम्ही? त्यावरुन चढून उतरून पाहिलंत की नुसतं डोळ्यांनी?
काही ठिकाणी रॅम्प फार भारी असतात. मला आठवतंय, जेव्हा मी ‘हेल्पर्स ऑफ दि हॅण्डिकॅप्ड’च्या हॉस्टेलमध्ये राहून काम करायचे तेव्हा तिथली मला सगळ्यात आवडणारी जी गोष्ट होती ती म्हणजे रॅम्प. हॉस्टेलच्या रिसेप्शनपासून थेट खाली डायनिंगपर्यंत जाणारा, मध्येमध्ये थोडासा थांबा असणारा हा रॅम्प म्हणजे शिणवटा घालवण्याचा राजमार्गच. सकाळी गडबडीनं आवरुन ऑफिसकडे जातानाच्या घाईत तो कधी चढून व्हायचा कळायचं नाही... आणि रात्री श्रमून आल्यावर, अंगात जीव नसायचा तेव्हा त्या रॅम्पवरून व्हीलचेअरच्या रिमवरची पकड ढिली केली की अशी झुईंकन ती खाली जायची की त्या वेगानं दमणूक गायब व्हायची. त्यातून निर्माण झालेला वारा सुख द्यायचा. व्हीलचेअरच्या रिमवर कंट्रोल जबरदस्त होता त्यामुळं कुणाला किंवा कशालातरी जाऊन थडकले नि नवा व्हीलचेअरबाऊण्ड तयार केला असं काही घडलं नाही. - विनाअडथळा लांब अंतर पार करण्याचं सुखच और! (या वाक्याचा याच संदर्भानं अर्थ घ्यावा.)
ही इमारत आर्किटेक्ट प्रमोद बेरी यांच्या संकल्पनेतून साकार झालेली. एक मीटर उंची असेल तर किमान आठ मीटर लांबी हवी हे गणित तिथं रॅम्पबाबतीत फॉलो केलेलं. शिवाय व्हीलचेअरवरच्या चाकांची जमिनीवरची पकड जाणार नाही, कुबडी व वॉकर घेऊन चालणारे घसरणार नाहीत, चालणार्‍यांचा जमिनीवर पाय ठरू शकेल असा फरशीचा पोत. ना गुळगुळित, ना अतिरेकी खडबडीत.
कोल्हापुरात असंही शल्यचिकित्सेचं हॉस्पिटल पाहिलेलं जिथल्या प्रवेशद्वाराच्या रॅम्पचा तीव्र उतार पाहून तिथले पेशंट वाढणार याची खात्री पटलेली.काही ठिकाणी जागेमुळं शक्यच नसतं रॅम्पच्या लांबीचं नेमकं गणित जुळवणं, तरीही ते प्रयत्न खूप मन:पूर्वक केलेले असतात व अगदीच त्रासदायक नसतात.काही ठिकाणी जागेमुळं शक्यच नसतं रॅम्पच्या लांबीचं नेमकं गणित जुळवणं, तरीही ते प्रयत्न खूप मन:पूर्वक केलेले असतात व अगदीच त्रासदायक नसतात. मात्र अनेक ठिकाणी लॉजिकच कमी पडतं तेव्हा चिडावं का रडावं कळत नाही. दिल्लीच्या सहलीला गेलो होतो तेव्हा मेट्रोतून प्रवास करायची खूप इच्छा होती. ज्या ठिकाणहून सोपं पडेल तिथं पोहोचलो. लिफ्ट होती अंडरग्राउंड जायला मात्र लिफ्टपर्यंत जायला पाच पायर्‍या आणि पाय-या चढून वर पोहोचल्यावर व्हीलचेअर नीट प्लेस करता यावी अशी जागा पुरेशी नाहीच. कसंबसं पोहोचलो तर लिफ्ट योजनेत बांधून दिलेल्या संडाससारखी! जेमतेम! व्हीलचेअरचे फूटरेस्ट काढून कोंबावं लागलं स्वत:ला आत. - बरेचदा होतं असं की अनेकजण सांगतात, ‘तुम्हाला आमच्या घरी नक्की येता येईल, लिफ्ट आहे.’ .. पण लिफ्टपर्यंत जाण्यासाठी असणार्‍या पाय-या किंवा तिथं कधी कधी असलेला उंबर्‍यासारखा उंचवटा-खोली याचे तपशील देणं आवश्यक आहे असं त्यांच्या लक्षात येत नाही नि गोंधळ उडतात.
 जळगावचं ‘गांधी तीर्थ’ मला खूप आवडलेलं. व्हीलचेअरशी अतिशय मैत्रीपूर्ण रचना असलेलं आहे ते. तिथं विक्रीसाठी असलेल्या दालनाचे दोन भाग होते... खालच्या भागात जायला रॅम्प होता. रॅम्प मापात अगदी परर्फेक्ट होता, पण त्यावरून खाली जाताना बारीकबारीक हिसके बसायला लागले नि रॅम्पवर केलेल्या खांचांमध्ये चेअरची छोटी चाके अडकून चेअर उलटण्याची भीती वाटायला लागली. उतरताना कशीबशी उतरले पण चढताना ताकद रेटेना. मी तिथल्या व्यवस्थेवर लक्ष ठेवणार्‍या कार्यकर्त्याला म्हटलं, ‘‘इतकी अप्रतिम आहे ही वास्तू. दृष्ट लागू नये म्हणून ही रॅम्पची चूक ठेवली असेल का?’’ - तर ते दादा म्हणाले, ‘‘कसंय ना, व्हीलचेअर एकदम वेगात येऊ नये व त्या माणसाला त्रास होऊ नये म्हणून कंट्रोल होण्यासाठी मुद्दाम ही व्यवस्था केलीय.’’ - मी म्हटलं, ‘‘होय हो, पण तुम्हाला जी सोय वाटते ती अशा माणसांसाठी, खास करून पाठीची दुखणी आहेत अशांसाठी खूप त्रास ठरू शकते. मी स्वत: कैक वर्ष व्हीलचेअर वापरते. मला थोडंतरी ठाऊकच असेल ना अशा माणसांना कशाची सोय वाटत असेल हे!’’ - कार्यकर्ता मात्र ही सोयच आहे यावर ठाम होता. - असंच झालंय आमच्या शिवाजी विद्यापीठाच्या नवीन झालेल्या खर्डेकर वाचनालयाच्या प्रवेशद्वाराशी. बाकी नवी बांधलेली इमारत अपंगत्त्वाशी मैत्रीपूर्ण व सुंदर, पण रॅम्प मात्र हा असा तबडकतबडक खाचाखोचांच्या अडथळ्यांचा! - इथं मात्र लायब्ररी व्यवस्थापकांना हा दोष सांगितल्यावर पटलायसं दिसतं. ते बदलेलं असेल तेव्हा नक्की पटलंयचा पुरावा मिळेल.
कुठच्या अपंगत्त्वाला काय सोयीचं याबद्दल रचना ठरवत असताना सोयींचा वापर ज्यांच्याकडून अपेक्षित आहे अशा माणसांनाच सामील करून का बरं ठरवत नसतील?
 - सोनाली नवांगुळ








No comments:

Post a Comment