त्यांच्यामुळे सॅनिटरी नॅपकिन्स आले आवाक्यात

अंतराळवीर कल्पना चावला आणि सुनीता व्हिल्यम्स, बॅडमिंटन चॅम्प सायना नेहवाल हे आजच्या तरूण मुलींचे आदर्श. म्हणजे त्यांच्यासारख व्हायची इच्छा असूनही काही गोष्टींमुळे मुली मागे पडतात. कारण काय तर, ग्रामीण भागांतील आणि शहरातील गरीब वस्त्यांत राहणाऱ्या मुलींना आणि स्त्रियांना मासिक पाळीच्या काळात योग्य त्या सुविधा मिळत नाहीत. महागडे सॅनिटरी नॅपकिन वापरण शक्य नसतं आणि वाजवी दरात ते न मिळाल्याने त्यांना घरी बसावे लागते, शाळा बुडवाव्या लागतात. त्या अभ्यासात मागे पडतात. वरच्या यत्तांत जाताजाता त्यांची गळती होते. अस्वच्छ कपडा पुन्हापुन्हा वापरावा लागल्याने त्यांना दुर्धर आजारांशी सामना करावा लागतो.

आजवर भारतात सॅनिटरी नॅपकिनच्या क्षेत्रात बहुराष्ट्रीय कंपन्यांचाच बोलबाला राहिला आहे. त्यात जोपर्यंत स्थानिक उद्योजक उतरत नाहीत तोपर्यंत हीच स्थिती राहणार. आता 'सूथ हेल्थकेअर' आणि 'आकार इनोव्हेशन्स' 

(फेसबुक: https://www.facebook.com/AakarInnovations आणि ट्विटर: @aakarinnovation) हे यात उतरले आहेत.

जयदीप मंडल हे 'आकार'चे एक संस्थापक. ते म्हणाले की, आमचे ब्रॅण्ड 'आनंदी', 'आनंदी अल्ट्रा एक्सएल' मुंबईतील 'सरल डिझाइन्स' ही कंपनी उत्पादित करते. 'सरल' कंपनी आयआयटी शिक्षित सुहानी मोहन आणि कार्तिक मेहता या दोघांनी काढली. कंपनी आणि ग्राहकांमध्ये कोणी मध्यस्थ नाही हे त्यांचे वैशिष्टय. हा माल सरळ धारावी सारख्या मुंबईतील झोपडपट्टींत जातो. तेथे महिला दारोदारी त्याची विक्री करतात. म्हणजे किंमतही कमी आणि या महिलांनाही रोजगार. शाळा, कॉलेजमध्येही ही कंपनी सॅनिटरी नॅपकिनचे व्हेंडिंग मशीन बसवते. जयदीप मंडल सांगतात की, १४ राज्यांतून त्यांची २५ उत्पादन केंद्रे आहेत. तेथे त्यांनी स्वतःची वितरण व्यवस्था आहे. त्यासाठी त्यांनी आजवर ४०० महिलांना प्रशिक्षित केलं असून कच्चा माल, मशीनरी पुरवली आहे. एनजीओ, अल्प बचत गट, कॉर्पोरेट्सचे सीएसआर, हॉस्पिटल्स यांच्या माध्यमांतून हे वितरण चालते.

मध्यम वर्गाला सामोरं ठेवून 'सूथ हेल्थकेअर'ने ( https://www.facebook.com/soothehealthcare 

आणि ट्विटर:@SootheH) 'पारी' हा ब्रॅण्ड तयार केला आहे. त्याचे संस्थापक आहेत साहिल धारिया. त्याचे उत्पादन नोएडा येथे होते. सायना नेहवालनेही नुकतीच यात मोठी गुंतवणूक करून प्रोत्साहन दिले.

दोन्ही कंपन्यांनी सॅनिटरी नॅपकिन विषयी सामाजिक जागृती केली आहे. 'आकार'ने 'आकार सोशल व्हेंचर' ही सामाजिक संस्था स्थापन करून मासिक पाळी आणि स्वच्छता या विषयांवर युनिसेफ आणि वल्ड बँक यांच्या सह जागृती चालवली आहे. तर 'सूथ हेल्थकेअर'ने ते सध्या कार्यरत असलेल्या शहरात २० हजार महिलांमध्ये विविध कार्यक्रमांद्वारा जागृती केली आहे.

नुकतीच 'नवी उमेद' ने सॅनिटरी नॅपकिन या विषयावर महाराष्ट्रात लोकनियुक्त प्रतिनिधींमार्फत मोहीम चालवली आहे आणि त्याला चांगला प्रतिसादही मिळाला आहे. या चळवळीला कॉर्पोरेट क्षेत्राकडून सामाजिक बांधिलकीच्या नात्याने पाठींबा आणि जोड मिळाल्याशिवाय सर्वांगिण यश मिळणार नाही

अनिल शाळीग्राम