होममेकर्स ते बसमेकर्स

रत्नागिरीतील एसटीची विभागीय कार्यशाळा. एसटीचा मेकॅनिक विभाग म्हणजे पुरूषांची मक्तेदारी. एसटी महामंडळाची गाडी एक महिला दुरूस्त करू शकते, यावर पटकन विश्वास बसणार नाही. पण इथं, कार्यशाळेत हातात पाना, स्क्रू-ड्रायव्हर, हातोडा, ऑईल घेऊन काही महिला बसेसची दुरूस्तीे करतात. तब्बल 17 महिला मेकॅनिक गेल्या नऊ दहा वर्षापासून हे काम करत आहेत. 
मुळात एसटीच्या मेकॅनिक विभागात दाखल होण्याची महिलांची मानसिकता नसते. कारण इथं करावी लागणारी अंगमेहनत. यामुळे या क्षेत्रात महिलांचा ओघ कमी असतो. मात्र, अलिकडे बदल घडतोय. रत्नागिरीत, या एसटी दुरूस्ती 
कार्यशाळेत अतिशय महत्त्वाचा मानला जाणारा ब्रेक सेक्शनही महिला मेकॅनिक हाताळतात.
या 17 महिलांना यंत्रअभियंत्यांनी त्यांच्या कौशल्यानुसार कामाची विभागणी करून दिली आहे. सकाळी 8 ते 4.30 पर्यंत या महिला वर्कशॉपमध्ये काम करतात. एसटीवर शेकडो प्रवाशांच्या सुरक्षिततेची जबाबदारी असते. त्यामुळे एसटीच्या देखभालीचं काम काळजीपूर्वक आणि जबाबदारीनेच करावी लागतं.
नवीन टायर बसवणं, जिनेदुरूस्ती, बेअरींग बदलणं, बॉडीची दुरूस्ती करणे अशी कामं या महिला सहजतेने करताना दिसतात. गेली 37 वर्षे काम करणाऱ्या एसटी
कर्मचाऱ्यांसोबत, त्यांचं मार्गदर्शन घेत गंधाली सावंत हे काम आनंदाने करते आहे. घरची आर्थिक स्थिती सुधारण्यासाठी पदवी घेतल्यावर ती एसटीच्या मेकॅनिक विभागात रूजू झाली. आज गंधाली या कार्यशाळेत फास्ट मेकॅनिक म्हणून ओळखली जाते.
वर्कशॉपमध्ये ब्रेकलाईन तपासण्याचं काम सर्वात महत्त्वाचं आणि मानसिक तणावाचं मानलं जातं. मात्र त्या ठिकाणी सुध्दा गेली 11 वर्षे स्मिता शिंदे प्रामाणिकपणे काम करत आहेत. ब्रेक सेक्शन हा खूप किचकट विभाग. इथं मन एकाग्र ठेवूनच काम करावं लागतं. त्यामुळे, स्मिता शिंदेच्या कामाला दाद दिलीच पाहिजे, असं अधिकारी म्हणतात. या मेकॅनिक महिला कुटुंब, संसार, मुलं या जबाबदार्‍या सांभाळून काम करत आहेत.
सुरूवातीला, जेव्हा या महिला मेकॅनिक म्हणून एसटी वर्कशॉपमध्ये हजर झाल्या तेव्हा या महिला एसटी दुरूस्तीचे काम कसे करणार, अवजड पार्टस् कसे उचलणार हे प्रश्न आमच्यासमोर होते. मात्र पहिल्याच दिवशी या महिलांनी आपली जिद्द आणि कष्ट दाखवताच आम्ही सारे अवाक झालो. त्यामुळेच, आम्हाला त्यांना सहकार्य करायला आनंद वाटतो, असं वर्कशॉपमधील ज्येष्ठ मेकॅनिक राजेश मयेकर यांनी सांगितलं.
या वर्कशॉपमध्ये स्मिता शिंदे, रसिका गावडे, दिप्ती झेपले, अन्वी चव्हाण, श्रध्दा नीमगरे, मंजिरी पुजारे, शीतल शिंदे, ऋत्विका शिगवण, शलाका सुर्वे, सुजाता कोकरे, सानवी खानविलकर या महिला मेकॅनिक कार्यरत आहेत. ब्रेक सेक्शन, इंजिन सेक्शन, मशिन, बॉडी, डीडब्लू, सबस्टोअर, फ्रंट, गियर बॉक्स या विभागांत त्या काम करतात. कोणालाही अभिमान वाटावा, असंच त्यांचं काम. 
- जान्हवी पाटील.