वेबमाध्यम आणि मुलांच्या मेंदुचा प्रतिसाद

इ लर्निंग वापराचा आमचा एक अनुभव. चौथीच्या वर्गातलं एक दृश्य. इ लर्निंग स्क्रीनवर एक फिल्म चालू आहे. आवाज पूर्णपणे बंद केलेला आहे. मुलांना फक्त चित्र दिसताहेत. तरीही मुलं फिल्ममध्ये गुंगलेली आहेत. फिल्म सुरू व्हायच्या आधीच आम्ही सांगितलं होतं की या गोष्टीतले संवाद ऐकू येणार नाहीत. ते तुम्हीच तयार करायचे आहेत. पंधरा मिनिटांनी ही फिल्म संपली. मुलांनी मनाने संवाद लिहिले. वर्गात वाचून दाखवले. पुन्हा एकदा आवाजासह मुलांना फिल्म दाखवली. आपण लिहिलेले संवाद आणि तिथले संवाद यातला साम्य आणि फरक मुलं ताडून बघत होती.
ई लर्निंग हे आजचं अतिशय प्रभावी आणि यशस्वी प्रकरण आहे यात शंका नाही.
हल्ली प्रत्येक शाळेला ई-लर्निंग हवं आहे.
काय आहे या ई-लर्निंग मध्ये? वर्गातच मोठा स्क्रीन असतो. त्यावर शिक्षक हवे ते व्हिडीओज दाखवू शकतात; यामध्ये बालभारतीतले धडे-कविता- गणित- परिसर- विज्ञान- इतिहास या सगळ्याशी संबंधित चित्रं, व्हीडिओज दाखवू शकतात. किंवा शिक्षकाच्या मोबाईलवर असलेला एखादा video शिक्षकाच्या मोबाईलवर असलेली गाणी, भाषणं, मुलाखती असं काहीही मुलांना दाखवायचं असेल तर ते सहज सोप्या रीतीने साध्य होतं. मुलांना वेगवेगळे प्रयोग प्रत्यक्ष बघता येतात. आजची एखादी ताजी बातमीदेखील इंटरनेट कनेक्शन असल्यास मुलांपर्यंत पोचवता येते. मुलांना हे स्क्रीनशिक्षण अतिशय आवडतं हे तर प्रत्यक्षच दिसतं आहे.
- सरकार देखील ई-लर्निंगला अनुकूल आहे. एखाद्या शाळेत इ लर्निंग उपलब्ध आहे हे आता त्यांच्या जाहिरातीमध्ये सुद्धा येऊ लागलेलं आहे.
- ई लर्निंग मुळे शिक्षकांच्या डोक्यावर असलेला भार काही अंशी उतरतो. शिक्षण सुकर होतं. ज्ञानरचनावादी पद्धतीत शिक्षकाने मदतनीसाच्या भूमिकेत जायचं आहे, त्यासाठी हे पूरक आहे.
पारंपारिक वर्गातलं चित्र असं असतं की, शिक्षक शिकवाहेत, मागे खडूफळा आहे, हातात पुस्तक आहे. ते बोलताहेत, मुलं ऐकताहेत. लिहून घेताहेत. प्रश्नांची उत्तरं देताहेत. अशा वेळी मेंदूच्या डाव्या भागात काम सुरू असतं . कारण डाव्या भागात भाषेचं केंद्र आहे. ऐकणं, बोलणं, समजावून घेणं, उत्तर देणं, लिहून घेणं ही डाव्या बाजूची कामं आहेत.
आता हाच पाठ इ लर्निंग क्लासरूममध्ये चालू असेल तर मेंदूच्या केवळ डाव्याच नाही तर उजव्या भागातही उद्दीपन चालू होईल. मेंदूचा जास्तीत जास्त भाग वापरला जाईल. कारण उजव्या भागामध्ये रंग, चित्र, कल्पना, अभिनय, संवाद, संगीत याचं काम चालतं. या घटकांशी संबंधित क्षेत्रं उजवीकडे असतात. हे सर्व समोर स्क्रीनवर दिसत असतं. म्हणून केवळ ‘व्याख्याना’पेक्षा दृक-श्राव्य माध्यम जास्त परिणामकारक वाटतं. मेंदूची ही परिभाषा लक्षात घेऊन या ई लर्निंगचा जास्तीत जास्त चांगला वापर कसा करून घ्यायचा हे शिक्षकाच्या हातात आहे.
हे फायदे बघतांना एक गोष्ट मात्र विसरून चालणार नाही, ती म्हणजे हाताने केलेल्या कुठल्याही कामाला ई-लर्निंग हा पर्याय असू शकत नाही. उदाहरणार्थ
१. एखादा प्रयोग पुस्तकातून वाचून दाखवणे
२. तो डिजिटली स्क्रीनवर दाखवणे आणि
३. मुलांनी तो प्रयोग प्रत्यक्ष स्वत:च्या हाताने करणे
यात योग्य प्रकारे ब्रेन डेव्हलपमेंट ही ‘प्रत्यक्ष हाताने करून शिकणे ’ हीच असणार आहे. त्यामुळे जरी ई-लर्निंगद्वारे एखादा प्रयोग दाखवला तरी प्रत्यक्ष हातांनी करण्याला पर्याय नाही.
ई लर्निंगच्या स्क्रीनशिक्षणाला प्रोत्साहन देणारे आपण मुलांच्या हातात गॅझेट्स असण्याला मात्र नाकारतो. याची कारणं काय?
वाचूया पुढील भागात..

: डॉ. श्रुती पानसे