पेशा डॉक्टरकीचा, छंद खडू शिल्पांचा

परभणीतील प्रसिध्द स्त्रीरोगतज्ञ डॉ.देवानंद ओमणवार. स्त्रीरोगतज्ञ म्हणून काम करताना त्यांनी एकीकडे खडूशिल्प आणि चित्रकलेचा छंद जोपासला आहे. त्यासाठी त्यांचा दिनक्रमही अडथळा ठरत नाही, हे विशेष! हा छंद म्हणजे निखळ आनंद मिळविण्याचं एक माध्यम असल्याचं ते मानतात. चित्रकलेची आवड लहानपणापासूनची. त्यामुळे त्यांना व्यावसायिक दृष्टीकोनातून हा विषय अभ्यासायचा होता; परंतु वडिलांच्या आग्रहामुळे ते वैद्यकिय शिक्षणाकडे वळले. वैद्यकीय अभ्यासक्रम पूर्ण करताना संधी मिळेल तिथं त्यांनी आपल्या अंगभूत कलागुणांची चुणूक दाखविली आणि कलेची उपासना सुरू ठेवली.
बीड जिल्ह्यातील अंबाजोगाईच्या स्वामी रामानंद तीर्थ वैद्यकीय महाविद्यालयात शिकत असतानाच त्यांच्या चित्राचं प्रदर्शन भरवलं होतं. डॉक्टरी पेशात असूनही ओमणवार यांनी निराळाच छंद जोपासला आहे, तो म्हणजे खडूची शिल्पे निर्माण करण्याचा! डॉक्टरी पेशामुळे त्यांचा संबंध खरंतर इंजेक्शनच्या सिरीज, औषधांच्या बाटल्यांशीच यायचा. तरीही कामातून रिकामा वेळ मिळाला की, ते आपल्या दवाखान्यात पांढरे किंवा रंगीत खडू घेवून शिल्प बनविण्यात मग्ना होतात.
मागील बारा वर्षात त्यांनी शंभराहून अधिक खडूशिल्पे तयार केली आहेत. एका मित्राने भेट दिलेल्या डेन्टलच्या अवजारांपासून ते खडू कोरतात. यासाठी निडल्सचा वापर ते कल्पकतेने करतात. प्रत्येक छंदाचं एक वैशिष्टय असतं. त्यामागे निरीक्षण आणि कष्टही असतात. डॉ. रेवणवार नावाच्या मित्राने त्यांना कार्व्हिंग सेट भेट दिला. डॉ.ओमणवार यांनी त्यातील सुईला स्टॅन्ड बनवून घेतला आणि अधिक प्रभावीपणे खडू कोरण्याचं काम सुरू झालं. डॉ.ओमणवार सांगतात, “अल्कॉन, केल्पार्क खडू कोरायला सोपे जातात. त्यामध्ये वाळू नसते. कोरताना हा खडू तुटत नाही. या कामासाठी लागणारे लाल, निळ्या, पांढर्या. रंगाचे खडू खास मुंबईहून मागवावे लागतात. लहानपणापासून चित्रकला चांगली असल्यामुळेच असेल; पण एखादा खडू हातात घेतला की, मला त्यात ठराविक आकृती दिसू लागते. त्यानुसार मी खडूवर कोरण्यास सुरूवात करतो आणि मग साकारू लागतात निरनिराळे शिल्पे.”
ओमणवार यांनी एका खडूपासून धन्वंतरी देवतेचे दोन हात, दुसर्याा खडूपासून दोन हात आणि तिसर्याय खडूपासून शरीर कोरलं आहे. तसंच उंदरावर बसलेला गणपती बनवला आहे. अखंड खडू कोरून कोठेही छेद न देता, तुकडा न जोडता 4, 5 व 6 काड्यांची साखळीही त्यांनी कोरली आहे. हे शिल्प बनविताना 13 खडू तुटले तरीही त्यांनी जिद्द सोडली नाही.
खडूवरंच कोरीव काम करायला वेळ कसा मिळतो असं विचारल्यावर डॉक्टर म्हणाले, “इच्छा असली की वेळ मिळतो. एखाद्या महिलेची सिझेरियन शस्त्रक्रिया करताना लागणारा शार्पनेस व अचुकता खडू कोरण्याच्या छंदातून मिळते”.
डॉ.ओमणवार यांनी साकारलेल्या खडूशिल्पांमध्ये साप, मगर, बेडूक, नंदीबैल, ससा आदी प्राण्यांसह अखंड बांगड्या, समई, लाकूडतोड्या, विविध मॉडेल्सचा समावेश आहे. श्री शिवाजी महाराज, भगवान शंकर, साईबाबा, डॉ. मनमोहनसिंग, लता मंगेशकर, अमिताभ बच्चन या विभूतीबरोबरच इस्कॉनचे संस्थापक स्वामी प्रभुपाद यांची रेखीव व सुंदर खडूशिल्पे त्यांनी तयार केली आहेत. हनुमान, दुर्गामाता, नृसिंह, धनुष्यबाण हाती घेतलेला अर्जुन, महात्मा गांधी, स्वामी विवेकानंद, श्रीकृष्ण, गजानन महाराज अशी असंख्य खडूशिल्पे डॉक्टरांनी बनविली आहेत. खडूंची प्रकृती पाहून त्याला रूपसौष्ठव देत रहायचं आणि मूड असेल तसं काम करायचं, हा मंत्रच त्यांनी जपला आहे.
वेळ नाही म्हणून आपण आपल्या अनेक आवडी बाजूला ठेवत असतो. आवडीच्या गोष्टीसाठी सवड काढायची ठरवली तर नक्कीच मिळते, हीच गोष्ट डॉ.देवानंद ओमणवार आपल्या कृतीतून सांगत आहेत.

- बाळासाहेब काळे.