साताऱ्यातील माण तालुका. इथल्या भालवडीतील जिल्हा परिषद शाळा. इतर शाळांप्रमाणे त्यांच्याही शाळेत ‘मीना- राजू’ मंचाचा उपक्रम सुरू आहे. त्यात शिवीबंद अभियान, बालकांचे अधिकार, माझं शरीर- माझा अधिकार अशी वेगवेगळी सत्रं देशपांडे मॅडम घेतात. मीना- राजू मंच मुलांच्या मनावर कसा ठसला आहे, याविषयी शाळेतील सुगमकर्त्या ओनस्वी देशपांडे सांगतात.
‘माझं शरीर -माझा अधिकार’ हे लैंगिक शोषणाला विरोध करण्याचं बळ देणारं
सत्र आहे. यामध्ये मानवी आकृतीच्या चित्रावर मुलं-मुली लाल आणि हिरव्या
रंगाच्या खडूने खुणा करतात. शरीराच्या ज्या भागाला इतरांनी हात लावल्यास
संकोच वाटत नाही, तिथं हिरव्या रंगाच्या खडूने खुणा करायच्या आणि शरीराच्या
ज्या भागास हात लावलेला तुम्हांला आवडणार नाही, संकोच वाटेल तिथं लाल
रंगाने खुणा करायच्या. हा उपक्रम मुलांकडून करवून घेता-घेता त्यांना
त्यांच्या शरीराची ओळख करून दिली जाते. शरीराचे काही अवयव हे इतके खाजगी
असतात की तिथं आई आणि स्वत:शिवाय इतर कुणीही स्पर्श केल्यास नकोसं वाटतं.
तुम्हांला कोणी असा स्पर्श करण्याचा प्रयत्न केला तर त्या व्यक्तीला ठाम
नकार द्या, ती व्यक्ती इजा करेल अशी भीती वाटली तर आरडाओरडा करा.
अशाप्रकारचा त्रास होत असेल तर विश्वासातील व्यक्तींना अथवा शिक्षकांना
याची माहिती द्या, अशी शिकवण उपक्रमातून दिली जाते.
काही दिवसांनी या मीना- राजू मंचाचे काम पाहण्यास काही कार्यकर्ते आले, तेव्हा त्यांना दाखविण्याजोगे आपल्याकडे काहीच नाही, असं मॅडमना जाणवलं. त्याचवेळी मुलांनी मात्र, ‘आम्हांला मॅडमनी शिकविलेलं सगळं लक्षात आहे, काहीही विचारा’ असं आवाहन पाहुण्यांना केलं. आनंदाची गोष्ट म्हणजे ‘माझं शरीर- माझा अधिकार’ या सत्राचं सार अक्काताई नावाच्या मुलीने अगदी एका ओळीत सांगितलं, “माझ्या शरीरावर फक्त माझाच अधिकार आहे, माझ्या परवानगीशिवाय मी कोणालाही स्पर्श करू देणार नाही. कोणी त्रास देण्याचा प्रयत्न केला तर त्यांना मी विरोध करेन” अक्काचे उत्तर ऐकून कार्यकर्तेही थक्क झाले. इतर मुलांनीही फार चांगली उत्तरं दिली.
त्यामुळे “कसलंही फायलिंग उपलब्ध नसलं, तरी तुमची हुशार मुलं हाच तुमच्या शिकवण्याचा सर्वात चांगला पुरावा आहे” असा शेरा देऊन ते निघून गेले. ‘मीना- राजू मंचाच्या’ उपक्रमामुळे असे छोटे- मोठे बदल घडून येत आहेत. मुला-मुलींमधे आत्मविश्वास आणि आत्मभान जागृत करण्यासाठी अशा उपक्रमांचा फायदा होतो आहे.
(लेखातील काही मुलींची नावे बदललेली आहेत.)
- स्नेहल बनसोडे- शेलुडकर.
No comments:
Post a Comment