Monday 8 January 2018

वेबमाध्यम आणि मुलांच्या मेंदूचा प्रतिसाद


अति तिथे माती ही जुनी म्हण आजही सुसंगत ठरते आहे. आपल्याला गॅझेट हाताळण्याचं व्यसन लागलेलं आहे. हे कसं ओळखायचं? याची महत्त्वाची खूण म्हणजे त्यात आपला किती वेळ गेला आहे ते न कळणं. लोक कित्येक तास गॅझेट्स वर असतात आणि त्यांना ते समजतही नाही.
यापायी मुलं अभ्यास करत नाहीत, तरुण मुलांना करियर घडवण्याची ही महत्वाची वर्ष आहेत हे लक्षात येत नाही, काहींच्या नोकरी व्यवसायावर गदा येऊ शकते. अशी वेळ येऊ नये म्हणून काळजी घ्यायलाच हवी.
- आपण कोणत्या कामासाठी नेट सुरू केलं आहे हे लक्षात ठेवा आणि काम संपल्याक्षणी मोबाईल लांब ठेवा.
- शक्यतो मोबाईल दुसर्‍या खोलीत ठेवा आणि अभ्यास किंवा काम करण्यासाठी वेगळ्या खोलीत थांबा.
- स्वतःवर अजिबात नियंत्रण राहत नसेल तर घड्याळाचा alarm लावा, हा alarm मोबाईलवर लावू नका. घड्याळाचं ऐका.
- आपला आनंद केवळ नेटमधे लपलेला नाही, हे वारंवार स्वतःला सांगून खऱ्या गोष्टींमधला आनंद शोधण्यासाठी प्रयत्न करा. त्यासाठी नव्या गोष्टी शिका. नव्या ठिकाणी फिरायला जा.
- जबाबदारीची नवी कामं मुद्दाम अंगावर घ्या.
- ज्याप्रमाणे अल्कोहोल किंवा कोकेनचं व्यसन लागल्यावर मेंदूमध्ये परिणाम दिसतात तसेच परिणाम इंटरनेटचेसुद्धा मेंदूवर दिसतात. अल्कोहोल मिळालं नाही तर व्यसनी माणसं जशी बेचैन होतात तसंच काहीसं इथंही घडतं.
- मेंदूतला ग्रे मॅटर म्हणजेच विचार करणारा भाग. 'सायकॉलॉजी टूडे'च्या अंकात प्रसिद्ध झालेल्या एका संशोधनानुसार मेंदूत घडलेल्या बदलांची चित्र neuro-imaging तंत्रानुसार पाहिली आहेत. त्यातून जाणवलं की, कायम व्यसनात अडकलेल्या माणसांच्या मेंदूतील ग्रे मॅटरवर परिणाम असतो. जी लहान किंवा तरुण वयातली मुलं सात तास किंवा त्यापेक्षा जास्त काळ गॅझेट वापरतात त्यांच्या निर्णयक्षमतेवर, भावनिक नियंत्रणावर परिणाम होतो.

याचा थेट परिणाम माणसाच्या भावनांवर आणि संवेदनांवर होत असतो. ही गोष्ट भावनिक बुद्धिमत्तेसाठी योग्य नाही. याचा परिणाम पुढे शारीरिक आरोग्यावरही होऊ शकतो.
- गॅझेट्स अतिवापराचा दुष्परिणाम एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती यावरही आढळून आला आहे.
- मेंदूमध्ये व्हाइट मॅटर या नावाचा एक भाग असतो. इथूनच चेतासंस्थेतल्या ग्रे मॅटरकडे वागणुकीविषयीचे संदेश दिले जातात. ह्या व्हाइट मॅटरवरदेखील अति इंटरनेट वापराचा दुष्परिणाम दिसून येतो. टीनेजर्स वर झालेल्या अभ्यासातून हे दिसून आलं आहे. वागणुकीवर होणारा परिणाम फार सखोल मानला जातो.
- मनातल्या भावभावनांचा, ताण-तणावांचा, अतिरेकी लैंगिक उद्दीपनांचा, सतत गेम खेळण्यामुळे मिळणाऱ्या उत्तेजनाचा, एकूणच मेंदूला सतत दक्ष ठेवण्याच्या प्रयत्नांचा, आणि पुन्हा पुन्हा मागणी करणाऱ्या डोपामाइनचासुद्धा परिणाम मेंदूला भोगावा लागतो.
- गरज म्हणून फ्री वायफाय दिलं जातं, पण त्यावर बंधने असावीत.
- ज्या लोकांना इंटरनेटवर खूप वेळ रहायची संवय झाली आहे आणि सुटका हवी आहे, त्यांच्या समुपदेशनासाठी हेल्पलाईन असावी.
- काही शैक्षणिक संस्थामध्ये नेटचा वापर करता येऊ नये यासाठी जॅमर्स बसवलेले असतात. त्याची संख्या पुढच्या काळात वाढवावी लागेल, असं चित्र आहे.
 : डॉ. श्रुती पानसे

No comments:

Post a Comment