फलटणकरांची मॅक्सीनमावशी

''काय रे, कुठं चाललायस? शाळेत गेला नाहीस का?'' एखाद्या हूड लहानग्याला असं खास फलटणी ठसक्यात दरडावणाऱ्या, मुलामुलींची ने -आण त्यांच्या स्वतःच्या रिक्षातून करणार्‍या मॅक्सीनमावशी फलटणकरांसाठी त्यांच्या कुटुंबातल्याच एक सदस्य. मराठी भाषा समृद्ध करण्यामध्ये मॅक्सीनमावशीचं असलेलं योगदान फलटणकरांसाठी विशेष अभिमानाचं आहे. जवळपास 85 वर्षांच्या मॅक्सीनमावशींचं अजूनही मराठी भाषा, मराठी संस्कृती याबाबत संशोधन सुरूच आहे. फलटणमधून पांढर्‍या रिक्षातून गोल हॅट घालून फिरणाऱ्या मूळच्या नॉर्वियन वंशाच्या या विदूषी फलटणकरांना कधीच लांबच्या वाटल्या नाहीत.
७ ऑक्टोबर १९३५ मध्ये अमेरिकेतल्या मिशिगन प्रांतात मॅक्सीन बर्नसन यांचा जन्म झाला. वडील नॉर्वियन निर्वासित , तर आई फिनलँडमधील निर्वासित. मॅक्सीनना किशोरवयापासूनच भाषांची आवड होती. कोलंबिया विद्यापीठातून त्यांनी इंग्रजी भाषेतून एमए केल. अमेरिकेत असतानाच भाषाअभ्यासातून त्यांना मराठी भाषेविषयी माहिती मिळाली. त्या ओढीनेच फलटण इथली आपली मैत्रिण जाई निंबकर यांच्या साथीने १९६१ मध्ये त्या भारतात आल्या. हैदराबादमधल्या विवेकवर्धिनी महाविद्यालयात सुमारे दोन वर्षे त्यांनी अध्यापन केलं . विवेकवर्धिनी महाविद्यालयाचे प्राचार्य सावळेकर आणि त्यांच्या पत्नीने त्यांना आई-वडिलांप्रमाणे आधार दिला.
१९६६ मध्ये 'पश्चिम महाराष्ट्रातल्या फलटण तालुक्यातल्या मराठी बोलींमधली सामाजिक विविधता' या विषयावर काम करण्यासाठी त्यांना फुलब्राइट -हेज फेलोशिप मिळाली. त्यानंतर मॅक्सीनमावशींनी फलटणमध्ये स्थायिक होण्याचा निर्णय घेतला.
फलटणमध्ये प्रगत शिक्षण संस्थेच्या कमला निंबकर बालभवनाची स्थापना त्यांनी केली. शिक्षणापासून वंचित असणार्‍या गोरगरीब मुलांना आपल्या कडेवर बसवून त्यांनी शाळेमध्ये आणलं. शिक्षण दिलं. त्यांना शिकवताना योग्य पद्धतीने मराठी भाषा बोलली-लिहिली जाईल, हे पाहिलं. फलटणमध्ये, आज अशी एक शिक्षित पिढी केवळ मॅक्सीनमावशींच्या देखभालीमुळेच निर्माण झाली आहे. मराठी भाषेचे धडे त्यांनी लहानांपासून मोठ्यांपर्यंत सगळ्यांनाच दिले. ''मराठीसारखी अवघड भाषा जगा्त नाही. पोट फोडणं, अक्षरांचे पाय मोडणं, यामुळे मराठी ही अतिभयानक भाषा वाटते, असं मॅक्सीनमावशी मराठीवरच्या प्रेमातूनच गंमतीने म्हणतात. मराठी व्याकरणाबाबत त्या आग्रही आहेत. बोलण्याची ढब सातारी, कोल्हापुरी असली तरी बोलणं मात्र शुद्धच असलं पाहिजे, असं त्या मुलांना नेहमी सांगायच्या. संतसाहित्यावर मॅक्सीनमावशीचं अपरंपार प्रेम. संतपरंपरेतील अभंग आणि ओव्या गाऊन मॅक्सीनमावशी मंत्रमुग्ध करतात. मराठी भाषेसंदर्भात सुमारे अर्धा डझन पुस्तकं त्यांनी लिहिली आहेत.
मॅक्सीनमावशी गेल्या तीन-चार वर्षांपासून हैद्राबादला स्थायिक आहेत. राष्ट्रीय शिक्षण आणि संशोधन परिषदेच्या (एनसीईआरटी) माध्यमातून प्रौढ शिक्षणामध्ये त्या संशोधन करत आहेत. अधूनमधून त्या फलटणमध्ये येत असतात. त्यांनी स्थापन केलेल्या प्रगत शिक्षण संस्थेच्या कमला निंबकर बालभवनाचं कामकाज पाहत असतात. आपली मायभूमी सोडून हजारो किलोमीटर दूर येऊन एखाद्या परक्या भाषेसाठीझटणार्‍या मॅक्सीन बर्नसन उर्फ फलटणकरांच्या मॅक्सीन मावशींना मराठी भाषा दिनानिमित्त मानाचा मुजरा !
- संग्राम निकाळजे