ब्रेल लिपीतलं सुंदर कॅलेंडर...

२०१९ साल सुरू झाल्यानंतर काही दिवसांनी एक सुंदर डेस्क कॅलेंडर ‘नवी उमेद’ला मिळालं. तशी अलिकडे विविध कॅलेंडर्सची रेलचेल असते. पण आम्हाला मिळालेलं हे खासच होतं. ते ब्रेल लिपीतलं कॅलेंडर होतं. आमचे मित्र स्वागत थोरात यांच्या कल्पनेतून साकारलेलं. स्वागत थोरात हे स्पर्शज्ञान आणि रिलायंस दृष्टी या नियतकालिकांचे संपादक आहेत. सध्या ते अंध कलाकारांच्या नाटकांचं दिग्दर्शन आणि निर्मिती यातही गुंतले आहेत.
जगभरातील अंधांना शिक्षण, ज्ञान, माहिती, मिळवण्‍यासाठी अतिशय उपयुक्त ठरलेल्या ब्रेल लिपीचा शोध लावणारे लुई ब्रेल. ४ जानेवारी ही त्यांची जयंती. लुई ब्रेल यांची यंदाची २१० वी जयंती विशेष ठरली. कारण संयुक्त राष्ट्र संघाच्या महासभेने दिनांक १७ डिसेंबर २०१८ रोजी ठराव संमत करून ४ जानेवारी हा दिवस ‘जागतिक ब्रेल दिन’ म्हणून घोषित के्ला. अंधांच्या आयुष्यातील ब्रेलच्या उपयुक्ततेविषयी जागरुकता वाढविणं आणि जगभरातील अंधांच्या कल्याणासाठी ब्रेलच्या अधिकाधिक वापरास उत्तेजन देणं हा या ठरावाचा मुख्य उद्देश. ब्रेल लिपी म्हणजे अंधांसाठी साक्षरतेचं माध्यम. साक्षरता हा शिक्षणाचा मुळाधार. आणि अंधांना सक्षम करणार्‍या ज्ञानाकडे त्यांना घेऊन जाण्यात ब्रेल खूप महत्त्वाची. तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने ब्रेल लिपीचा वापर करणं सोपं झालं आहे. नव्या स्मार्ट जगातही ब्रेल लिपीने ‘ऑर्बीटरिडर’, ‘ब्रेलमी’ अशा अत्याधूनीक उपकरणांच्या माध्यमांतून अंधांच्या जीवनात नवं स्थान निर्माण केलं आहे. ब्रेल लिपीच्या वापरामुळे अंधांचे जीवन सुकर होण्यासही सुरुवात झाली आहे.
ब्रेलमधल्या सुरेख, कलात्मक कॅलेंडरच्या निर्मितीची कथा स्वागत थोरात यांनी सांगितली, ती अशी.
"अगदी अंधांसाठी ब्रेल लिपीतील कॅलेंडरही तयार केलं जात होतं. परंतु त्यांचा वापर फक्त अंध बांधवच करू शकत होते. अंधांना आणि डोळस व्यक्तींनाही एकच कॅलेंडर वापरता येईल, असं कॅलेंडर उपलब्ध नव्हतं. असं कॅलेंडर करण्याची कल्पना मला सहा वर्षांपूर्वी सूचली. परंतु अंध आणि डोळस व्यक्तींनाही वापरता येईल, असं एकच कॅलेंडर प्रत्यक्षात आणणं अवघड होतं. प्रचलीत ब्रेल छपाई पद्धतीने ते शक्य नव्हतं. गेलॉर्ड आर्टचे अरविंद पुरंदरे यांच्या सहकार्याशिवाय असं ब्रेल टेबल कॅलेंडर तयार करणे शक्य झालं नसतं. त्यांच्या सहकार्याने ब्रेल छपाईचं नवीन तंत्र विकसित केलं गेलं आणि २०१३ साली भारतात प्रथमच अंधांसाठी ब्रेल टेबल कॅलेंडर तयार झालं. तरीही, हे कॅलेंडर सर्व अंध बांधवांपर्यंत कसं पोचवायचं, असा प्रश्न होता. ही कल्पना मी रिलायंस फाउंडेशनच्या अध्यक्षा श्रीमती निता अंबानी यांच्यापुढे मांडली. ती त्यांना आवडली आणि रिलायन्स फाउंडेशनने २०१३ पासून दरवर्षी संपूर्ण भारतभर हे ब्रेल टेबल कॅलेंडर अंध व्यक्ती, अंधांसाठी काम करणाऱ्या संस्था आणि व्यक्तींना भेट म्हणून पाठवण्याचा निर्णय घेतला."
या ब्रेल टेबल कॅलेंडरचं हे सहावं वर्ष आहे.
- वर्षा आठवले जोशी, संपादक #नवीउमेद